Havermoutkoekjes uit de prehistorie

Met appeltjes

Dit is de ‘volwassen versie’ van een recept voor haverkoekjes voor de regionale erfgoedleerlijn voor basisscholen van Stichting Omgevingseducatie Gooi-, Vecht- en Eemstreek (Tijdvak 1).

Ik ben geen archeoloog, maar heb geprobeerd aan de hand van wat er zo’n vijfduizend jaar geleden beschikbaar was een recept voor koekjes te maken. Op internet kun je heel veel recepten voor haver(mout)koekjes vinden, maar vaak bevatten die toch suiker, rozijnen, ei of tarwebloem.

Suiker in de prehistorie? Misschien wel in het gebied van herkomst (India), maar in Nederland was suiker pas ver in de Middeleeuwen bekend. Rozijnen, gedroogde druiven, lijken mij ook niet erg waarschijnlijk. De oudste beschrijvingen door de Romeinen van de volkeren in deze streek laten zien dat men hier wel bier maakte (van graan), maar dat wijn een nieuw en luxe importproduct voor ze was. Eieren als basis-ingrediënt lijken me niet erg waarschijnlijk in de periode dat er nog geen kippen rondliepen. Er waren wel ganzen en eenden, alleen leggen die niet het hele jaar door. Appels zijn inheems in onze streken, zeker de wilde voorloper ervan.

Tarwe (althans, de voorlopers eenkoorn of emmer) zou wel kunnen, maar ik heb ervoor gekozen alleen haver te gebruiken. Haver bleek in onze streken goed te gedijen. Ik heb geen prehistorische maalsteen tot mijn beschikking. Om de grovere structuur van prehistorisch meel te benaderen, heb ik havermeel gemengd met havervlokken, ook al zijn beide producten bewerkt. Het gaat erom dat jullie, thuiskokers of klaskokers, de koekjes ook kunnen maken. De ingrediënten zijn allemaal te koop in natuurvoedingswinkels (of hoe ze tegenwoordig heten), maar een goed gesorteerde supermarkt zou ook alles in de schappen kunnen hebben.

Oorspronkelijk had ik de koekjes met boter gemaakt, omdat ik meende te hebben gevonden dat er in de late steentijd al boter werd gemaakt. Maar een bevriende archeologe wees me erop dat boter pas later werd gebruikt. Dierlijk vet als alternatief had ik al aangegeven, maar dat is eigenlijk het meest juiste vet. Of lijnzaadolie. Maar in de klas zou ik toch aanraden het recept een paar duizend jaar op te schuiven. Drieduizend jaar geleden was er namelijk wel boter. En sommige studies geven wel een oudere datering voor het eerste gebruik van boter (van zevenduizend jaar geleden in de Sahara tot vijfduizend jaar geleden op de Britse eilanden – bron: Cambridge History to Food).

Het recept voor haverkoekjes

Tussendoortje, 16 tot 32 koekjes; voorbereiding 15 minuten; bereiding 12 minuten per bakronde.
De ingrediëntenlijst staat op de foto.

Voorbereiding

Snijd de gedroogde appel in heel kleine stukjes. Doe ze in een kom, samen met havermeel, havervlokken(havermout) en zout.
Meng honing en vet. Smelt reuzel of niervet (suet) op laag vuur, giet dan de honing erbij en vermeng. Gebruik je toch roomboter, laat die dan smelten maar niet verkleuren voordt de honing erbij gaat. Bepaal zelf of je iets minder (125 gram) of meer (200 gram) honing wilt gebruiken.
Haal de pan van het vuur, doe de inhoud van de kom erbij, en roer goed door tot je een egaal beslag hebt.

Bereiding

Verwarm de oven voor op 180 grC. Bekleed een bakblik met bakpapier of een siliconenvel. Schep met een eetlepel zestien hoopjes beslag op het bakblik, en druk ze platter met de bolle kant van de lepel.
Bak de koekjes ongeveer twaalf minuten in het midden van de oven. Ze moeten mooi goudbruin zijn. Haal de koekjes van het bakblik en laat ze afkoelen op een taartrooster. Doe dan de tweede ronde.
Als je twee bakblikken hebt en een heteluchtoven, kun je alles in één keer bakken. Neem dan een iets lagere oventemperatuur.

Serveren

Je kunt de koekjes al eten als ze nog warm zijn. In het begin zijn ze nog zacht. Bij het afkoelen worden ze iets harder, maar knapperig worden ze niet. Na enkele dagen zijn de koekjes nog steeds lekker, maar weer minder hard.

Variant

Neem hazelnoten in plaats van appeltjes, of gebruik ze allebei. Rooster de hazelnoten eerst los in een droge pan, hak ze daarna grof.

Bibliografie

Genoemde edities zijn in mijn bezit of door mij geraadpleegd. De links verwijzen naar verkrijgbare edities.

• Altlas van Nederland in het Holoceen (Bert Bakker, 2012)
• K.F. Kiple, K. Conée Ormelas (red.), Cambridge World History of Food (Cambridge Un. Press, 2000)
• Jacqui Wood, Prehistoric Cooking (Tempus Publishing Group, 2001)
• Natascha van der Stelt, Bakken met haver (2017) is onlangs verschenen. Leuk als je meer met haver wil doen.

Een gereconstrueerd recept voor haverkoekjes uit de prehistorie
© Auteur Christianne Muusers