Op uitnodiging geeft Christianne Muusers (neerlandica en culinair historica) lezingen over diverse onderwerpen uit de culinaire geschiedenis. In overleg is het mogelijk om na afloop van zo’n lezing een proeverij te houden. Neem voor meer informatie contact op.
Presentaties voor de bovenbouw van het basisonderwijs (groepen zes, zeven en acht) zijn ook mogelijk. Het thema en de lengte van de presentatie kunnen worden aangepast aan specifieke wensen.
Op verzoek maakt Christianne Muusers ook lezingen over speciale onderwerpen. Daarvoor is wel minstens drie maanden voorbereiding nodig.
Behalve de lezingen die op deze pagina staan beschreven, is er ook een complete cursusdag over culinaire geschiedenis in West-Europa (met nadruk op het Nederlands taalgebied), met een proeverij en kookcursus met historische gerechten.
Opdrachtgevers
Organisaties bij wie Christianne Muusers ondermeer te gast is geweest: Museum De Hermitage in Amsterdam, Museum Het Valkhof in Nijmegen, Mauritshuis in Den Haag, Alliance Française (diverse locaties), Gebroeders van Limburgfestival (Nijmegen), Romeinenfestival (Nijmegen), Open Universiteit, Jane Austen Society (Utrecht), Rijksdienst Cultureel Erfgoed (Amersfoort), Slowfood (diverse locaties), Summerschool History of the Book Bijzondere Collecties Amsterdam.
Proeverij
Indien gewenst (en dat is eigenlijk altijd het geval), sluit de lezing af met een proeverij van een tot drie kleine gerechten en (eventueel) een gekruide wijn. De proeverij is voor elk onderwerp anders.
Degenen die een lezing hebben bijgewoond kunnen een week lang de bijhorende recepten downloaden, in de oorspronkelijke taal, moderne vertaling en bewerking voor de moderne keuken.
Overzicht
De meeste lezingen duren ongeveer één tot anderhalf uur (plus eventuele koffiepauze), sommige een half uur tot drie kwartier, met aansluitend de proeverij. De lezingen worden visueel ondersteund door een powerpoint-presentatie met afbeeldingen (dus niet ‘meelezen’). Hieronder staat een overzicht van de lezingen die ik tot nu toe op mijn programma heb staan. Klik op de link en je krijgt meer informatie over de lezing. Workshops kosten meer tijd, van 3 tot 5 uur.
Op je gezondheid! Proeverij en workshop 8 drankjes
De proef op de som Proeverij 3 hapjes + 1 drank
De Romeinse keuken
Flamingotongetjes en everzwijnen Proeverij 3 hapjes + 1 drank
Giraf in de keuken Basisschool – Proeverij 1 hapje
De keuken in de Middeleeuwen
De smaak van de Middeleeuwen Proeverij 3 hapjes + 1 drank
Stokvis en zoute haring Thema Religie en vasten – Proeverij 3 hapjes + 1 drank
Zoet is goed Thema Voeding en gezondheid – Proeverij 3 hapjes + 1 drank
Faites tout bouillir ensemble Thema Franse keuken – Proeverij 3 hapjes + 1 drank
Pannenkoek en erwtensoep Basisschool – Proeverij 3 hapjes
Koning Artur en de ridders van de Gedekte Tafel Basisschool – Proeverij 1 hapje
De keuken in de 17de en 18de eeuw
Verstandige koks en volmaakte keukenmeiden Thema Nederland – Proeverij 3 hapjes + 1 drank
De bon goût Thema Frankrijk – Proeverij 3 hapjes + 1 drank
Rond 1800
Pork & palatibility Thema Jane Austen en Engeland – Proeverij 3 hapjes + 1 drank
19de eeuw
Rampspoed en overvloed Thema Nederland – Proeverij 4 hapjes
Van Carême tot Escoffier Thema Frankrijk – Proeverij 3 hapjes + 1drank
Van bereklauw tot bavarois Thema Rusland – Proeverij 3 hapjes + 1 drank
Door de eeuwen heen
Schraalhans & Lucullus Thema Arm en rijk in Middeleeuwen en 18de eeuw – Proeverij 4 hapjes
Knollen voor citroenen Thema Voedselfraude door de eeuwen – Geen proeverij (of misschien toch?)
Wie bewaart, die heeft wat Thema Conserveren van de Oudheid tot de 19de eeuw – Proeverij afhankelijk van voorraad
Workshops
Ellebogen van tafel! Thema Tafeldekken en tafelmanieren in de Middeleeuwen – Proeverij 3 gerechten
Op je gezondheid Thema Gekruide wijnen door de eeuwen heen – Proeverij 8 drankjes
Van boek tot bord Thema Interpreteren van historische recepten – Proeverij 1 gerecht in 2 versies
Informatie over workshops
Blancmanger door de eeuwen heen
Veel mensen hebben geen idee wat blancmanger is. Letterlijk betekent het ‘wit eten’, en tegenwoordig staat het bij de ENgelsen bekend als een roompudding. In Nederland is de blancmanger van tafel verdwenen. En dat terwijl het vroeger zo’n populair gerecht was! Tijdens deze workshop leer je acht verschillende blancmangers kennen, zoet en hartig, met vlees, met vis, als pudding, saus, pastei of als drank, en zelfs gekleurd met middeleeuwse kleurstoffen!
Ellebogen van tafel!
Als je in de Middeleeuwen niet weet hoe je volgens de regels moet eten, ben je een dorper, een dwaas. Denk maar niet dat je ongegeneerd kunt schranzen! Zelfbeheersing en decorum, daar gaat het om. Na een demonstratie middeleeuws tafeldekken nodigt Christianne Muusers enkele mensen uit om aan tafel te gaan en op hoofse wijze te eten. Voor alle aanwezigen is er een kleine proeverij met versies van eenzelfde gerecht voor vleesdagen, voor vastendagen en voor zieken.
Op je gezondheid
Tegenwoordig drinkt men hooguit nog Bisschopswijn of Sangria, en dan ook nog zo in de fles gekocht. Maar het is leuk en makkelijk om zelf wijn op smaak te brengen met specerijen. Je proeft 8 verschillende historische gekruide wijnen. De oudste wijn is uit de Romeinse tijd, de meest recente uit de negentiende eeuw. Je leert over de achtergronden, en hoe eenvoudig je zelf hypocras of cardinaal kunt maken. Uiteraard staan de recepten ook na afloop tot je beschikking.
Van boek tot bord
Aan bod komen editietechniek, het effect van bewerkingen en de verschillende resultaten, en een vergelijkende proeverij van een gerecht dat naar twee verschillende interpretaties is bereid. Vooraf krijgen de deelnemers een recept toegezonden waarmee zij zelf aan de slag kunnen gaan.
Overige culinaire workshops
Zeer incidenteel en in nader overleg te bepalen. Neem contact op met Christianne Muusers.
Informatie over de lezingen
De proef op de som
Over de totstandkoming van het boek Het verleden op je bord, en de geschiedenis van de Nederlandse keuken aan de hand van kookboeken. Welke problemen kom je tegen als je oude recepten gaat bewerken voor de moderne keuken? En hoe vind je die oude recepten? De culinair historicus snuffelt als een ware detective door de teksten.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechtjes en gekruide wijn. Terug naar het overzicht.
Flamingotongetjes en everzwijnen
Koken en eten in de Romeinse tijd
Romeins eten bestond niet alleen uit waanzinnige liflafjes die tijdens wellustige orgiën naar binnen werden gewerkt. Integendeel, veel Romeinse gerechten laten al de prachtige eenvoud van de latere Italiaanse keuken zien. In deze lezing komt een aantal geschreven bronnen van Romeinse gerechten aan de orde, en er wordt beschreven hoe deze werden bereid en gegeten. Ook de herontdekking van de Romeinse keuken in de vijftiende eeuw komt aan de orde, en de eetgewoonten van de Germaanse en Keltische stammen in onze streken rond het jaar nul.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechtjes en gekruide wijn. Terug naar het overzicht.
De smaak van de Middeleeuwen
Waren er al kookboeken in de Middeleeuwen? Voor wie waren die bedoeld, en wat voor recepten staan erin? Hoe werd er gekookt en gegeten? Had je toen ook al diëten en gezondheidsleer? Op deze en nog meer vragen wordt tijdens de lezing De smaak van de Middeleeuwen uitgebreid ingegaan.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechtjes en gekruide wijn, waaruit blijkt dat er beslist lekker kon worden gekookt door middeleeuwse koks. Terug naar het overzicht.
Stokvis en zoute haring
Eten in de vastentijd
In de Middeleeuwen bepaalde de kerk gedurende een groot deel van het jaar wat er op tafel kwam. Dit had grote gevolgen voor het menu en de bereidingswijzen van gerechten. Toch wisten koks met alle beperkingen een smakelijke maaltijd op tafel te zetten.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechtjes en gekruide wijn, waaruit blijkt dat de vastenkeuken niet alleen maar ellende hoeft te zijn. Terug naar het overzicht.
Zoet is goed
Ook in de Middeleeuwen hield men zich bezig met de invloed van eten op de gezondheid, en omgekeerd had de gezondheidsleer invloed op wat er werd gegeten. Die gezondheidsleer was de humeurenleer, een theorie die in de Griekse oudheid begon met Hippocrates en tot in de negentiende eeuw standhield. Sindsdien zijn de ideeën over hoe we verschillende levensmiddelen waarderen soms radicaal veranderd. Zo was suiker héél gezond! Terug naar het overzicht.
Faites tout bouillir ensemble
De Franse keuken in de Middeleeuwen
Wat stond er in Frankrijk op tafel vóór de Klassieke Franse keuken zijn entree deed? Aan de hand van drie Oudfranse kookboeken wordt een beeld geschetst van het koken en eten in de Late Middeleeuwen in Frankrijk. De recepten worden gepresenteerd in de originele tekst, met modern Franse en Nederlandse vertalingen. Tussendoor komen ook de gezondheidsleer, invloed van de Kerk op het menu, en tafelmanieren aan bod.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechtjes en gekruide wijn. Terug naar het overzicht.
Verstandige koks en volmaakte keukenmeiden
Koken en eten in Nederland in de zeventiende en achttiende eeuw
De kookkunst maakte in de zeventiende en achttiende eeuw een ontwikkeling door van de middeleeuwse keuken naar de klassieke Franse keuken. Sommige gerechten zijn verrassend modern, andere doen vreemd aan. De kookboeken uit die tijd bevatten een schat aan informatie over wat er op tafel kwam. De nadruk ligt vooral op de Nederlandse keuken.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechtjes en gekruide wijn. Terug naar het overzicht.
De bon goust
De Franse keuken in de zeventiende en achttiende eeuw
In de zeventiende eeuw volgen de culinaire vernieuwingen snel op elkaar. Was men tot dan toe tevreden met het voortborduren op middeleeuwse voorgangers, nu tuimelen de kookboekschrijvers over elkaar om de nieuwste, origineelste recepten te produceren. Tijdens deze lezing beschrijft Christianne Muusers deze verwikkelingen die de aanzet tot de klassieke Franse keuken zouden geven. Hierbij komt ook de invloed van Louis XIV ter sprake, en het drama van maitre d’ hôtel Vatel.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechtjes en gekruide wijn. Terug naar het overzicht.
Pork & Palatability
Eten in de tijd van Jane Austen
De huwbare jongedames en heren zwieren van bal naar bal in de romans van Jane Austen, en ze dansen en eten naar hartelust. Het onderwerp van deze lezing is eten en drinken in het Engeland van de achttiende en begin negentiende eeuw, de veranderende rol van de vrouw des huizes in de keuken, de ontwikkelingen in de omgang aan tafel, en het ontstaan van enkele typisch Engelse gerechten.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechten en een koude punch. Terug naar het overzicht.
Rampspoed en overvloed
Koken en eten in de negentiende eeuw
Eén lezing is eigenlijk te kort om alle ontwikkelingen die zich op het gebied van koken en eten in de negentiende eeuw voordeden aan bod te laten komen. Grote lijnen zijn de steeds succesvollere strijd tegen ondervoeding, en nieuwe technische ontwikkelingen. Daarnaast komt ook de keuken van de bovenklasse aan bod, en de opkomst van de ‘service à la Russe’. De nadruk ligt op de ontwikkeling in Nederland, maar er is ook aandacht voor de rest van Europa.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van vier gerechtjes. Terug naar het overzicht.
Van Carême tot Escoffier
De Franse keuken in de negentiende eeuw
Werd de grondslag voor de klassieke keuken gelegd in de zeventiende en achttiende eeuw, het samenspel van bereidingen, garneringen en wijnen werd vervolmaakt in de negentiende eeuw. De term gastronomie werd officieel erkend door de Académie Française, en het culinaire schrijverschap deed zijn intrede. Maar, hoewel de streekkeukens een voortdurende inspiratiebron waren voor die klassieke keuken, merkte de gewone dagloner en landarbeider weinig van die vooruitgang. Voor hen waren de eerste industriële voedselproducten belangrijker.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van vier gerechtjes. Terug naar het overzicht.
Van bereklauw tot bavarois
De Russische keuken in de negentiende eeuw
De keuken aan het tsarenhof in Sint-Petersburg was Frans georieënteerd, maar de traditionele Russische gerechten maakten nog steeds een belangrijk deel uit van het menu. Je hoort en ziet het verhaal van die gerechten, van Russische kookboeken, over Franse koks in Rusland en over de Service à la Russe als opvolger van de Service à la Française.
Naar wens wordt de lezing afgesloten met een glas koude punch naar Russisch recept. Terug naar het overzicht.
Wie bewaart, die heeft wat
De strijd tegen voedselbederf is bijna net zo oud als de mensheid zelf. Middels allerlei technieken werd -met wisselend succes- geprobeerd genoeg voorraad te maken om de wintertijd door te komen. Tegenwoordig heeft de industrie die taak overgenomen van het individu. In deze lezing wordt de geschiedenis van huishoudelijke (en industriële) technieken beschreven, oude recepten voor conserveren komen aan bod, er wordt uitgelegd hoe je zelf op allerlei manieren kunt conserveren, en verteld waarom je dat zou doen. Ook komen enkele ‘vergeten groenten’ aan bod.
De lezing kan worden afgesloten met een proeverij. De samenstelling daarvan is afhankelijk van wat ik op dat moment in huis heb. Terug naar het overzicht.
Schraalhans en Lucullus
Eten bij arm en rijk in de Middeleeuwen en de achttiende eeuw
Arm en rijk in de keuken, een groot verschil. Kort door de bocht: arm betekent eentonig en vaak niet genoeg, rijk betekent gevarieerd en vaak te veel. Aan de hand van twee menu’s uit de Middeleeuwen en twee uit de achttiende eeuw geeft Christianne Muusers een indruk van de verschillen tussen arm en rijk in die perioden, en de verschillen tussen die perioden zelf.
De lezing kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van twee ‘arme’ en twee ‘rijke’ gerechten. Terug naar het overzicht.
Knollen voor citroenen
Voedselfraude in het verleden
Wie dacht dat er met paardenvlees in de diepvrieslasagne iets nieuws onder de zon was, heeft het mis. Al zo lang er geld kan worden verdiend met het verhandelen van ingrediënten of voedsel zijn er schobbejakken die proberen door list en bedrog hun winst te verhogen. Veel levensmiddelen die nu in de schappen staan, zouden overigens in het verleden als bedrog worden aangemerkt.
Deze lezing gaat NIET vergezeld van een proeverij! Terug naar het overzicht.
Presentaties voor het basisonderwijs
Giraf in de keuken
Hoe aten de Romeinen rond het jaar nul, en hoe aten ze in Judea, in Gallië en Germanië? In een klein half uur krijgen leerlingen in woord en beeld een boeiend verhaal over dit onderwerp, en kunnen ze letterlijk snuffelen aan verschillende ingrediënten uit de Romeinse keuken.
De presentatie wordt afgesloten met een Romeins gerecht van fruit in een honingsausje. Terug naar het overzicht.
Pannenkoek en erwtensoep
Over koken en eten in de Middeleeuwen
Cola en chocolade-ijs waren onbekend in de Middeleeuwen, net als patat, chips en thee. Wat was er dan wel te eten en te drinken, wat kwam later naar Europa? En hoe maakten middeleeuwers hun eten klaar zonder koelkast en gasfornuis? Hoe zag een gedekte tafel er uit in de Middeleeuwen? Hoe zat je aan die tafel? Welke specerijen werden er gebruikt, en herken je die?
Het praatje, dat ongeveer een half uur duurt, kan naar wens worden afgesloten met een proeverij van drie gerechtjes. Reken dan vijftien minuten extra tijd. Terug naar het overzicht.
Koning Artur en de Ridders van de Gedekte Tafel
Er wordt een spannend verhaal verteld uit de veertiende eeuw, waarbij verband wordt gelegd met hedendaagse ‘superhelden’. Toevallig begint dat verhaal met een feestmaaltijd aan het hof van koning Artur. Aansluitend op het verhaal wordt een middeleeuwse tafel gedekt en getoond hoe ridders aan tafel zaten en wat ze aten. Andere tafelmanieren betekenen niet hetzelfde als slechte tafelmanieren.
Deze presentatie van ongeveer een half uur sluit af met een middeleeuws appelsnoepje. Terug naar het overzicht.
Laatste wijziging 23 oktober 2020