• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar

Coquinaria

Culinaire geschiedenis, onderzoek en praktijk

  • Welkom
    • Introductie
    • Updates – Meest recent
    • Vraag of opmerking?
    • Het verleden op je bord
    • Het geheim van de keukenmeid
    • Kookboekrecensies
    • Coquinaria op instagram
    • RSS Feed
    • Privacy Policy
  • Recepten
    • Bronnen
    • Herkomst
    • Menu
    • Tips & technieken
    • Voedselvoorkeur
    • Nederlandse recepten
    • Ingrediënten
  • Thema’s
    • Bouillon, de basis
    • Deegrecepten – Overzicht
    • Italiaanse pasta
    • Aziatische pasta
    • Ei in de hoofdrol
    • Welk mes voor welk karwei?
    • Palingroken in Kortenhoef
    • Sushiday!
    • Het Coquinaria-dieet
    • Cursus kaasmaken
    • Hoe plan je een etentje?
    • Sinterklaasrecepten
    • Coquinaria katten
    • Valentijnsdag
    • Kerst recepten
  • Lezingen
  • Edities kookteksten
    • Edelike spijse
    • Convoluut KANTL Gent 15
      • KANTL Gent 15 vol.2
      • KANTL Gent 15 vol.1
  • Vastentijd
  • Engels

Speculaasjes

Sinterklaas en de drie door hem geredde kinderen (ongedateerd). Bron: Bakkersprentenboek.Speculaas hoort bij de winter. De naam van dit gebak schijnt te komen van speculum (spiegel, de koeken hadden de afbeelding van de koekplank in spiegelbeeld). Oude speculaasplanken vertonen Bijbelse voorstellingen, historische gebeurtenissen, schepen, molens, zeemeerminnen, en natuurlijk sintniklazen compleet met de drie kindertjes die hij volgens de legende weer tot leven had gewekt (zie de afbeelding). Ongehuwde jongelui konden op pakjesavond een ‘vrijer’ of ‘vrijster’ van speculaas krijgen. Naar verluid was dit op te vatten als een huwelijksaanzoek. Als kind kregen wij af en toe ruim beboterde witte boterhammen met speculaasjes erop, als heerlijk extraatje.

Je kunt overal -althans in Nederland- speculaas kopen, maar net als met zoveel voedselproducten is het de moeite waard deze eens zèlf te maken. Het is niet veel werk, eenvoudig en leuk om met kinderen te doen, en je hebt zó een bakplaat vol.

Speculaasplanken

Mijn 'collectie' speculaasplankenOp de foto zie je mijn ‘verzameling’ speculaasplanken. Sommige zijn oud, andere zijn nieuw. Van Spencer Vos kreeg ik de tip om de speculaasplanken regelmatig te olieën om te voorkomen dat het hout uitdroogt. Met mijn snijplanken deed ik dat al, maar nu gaan dus ook de speculaasplanken in de olie. Hij gaf me ook een link naar deze pagina over de behandeling van speculaasplanken. Helaas verwijst die wat betreft de geschiedenis niet naar bronnen. Maar toevallig heb ik zelf wel een boekje daarover, het Bakkersprentenboek uit 1967 (zie bibliografie) met een inleiding van onze eerste Nederlandse televisiekok Edmund Nicolas (meer over hem bij het recept voor Vergulde armoe). De volgende informatie komt uit die bron.

Traditioneel werden planken uit vruchtbomenhout gesneden, of van linden- of iepenhout gemaakt. Veel koekplanken sneuvelden in het gebruik omdat die flink gemept werd om het gevormde koekdeeg eruit te krijgen. Het oorspronkelijke koekdeeg van rogge, honing en donkere suiker was heel stevig, maar wel vormvast. Door de toevoeging van rijsmiddelen vervaagde de vorm. Het snijden van de afbeeldingen gebeurde zowel door bakkers zelf als door rondreizende lieden die vaak ook spinnewielen repareerden. De voorstellingen waren heel gevarieerd: behalve de hierboven al genoemde onderwerpen waren ook heiligen, mythische figuren, beroepen en politieke figuren in speculaasplanken verbeeld. Helaas bevat het Bakkersprentenboek geen datering van de speculaasplanken (alleen impliciet, als bijvoorbeeld Napoleon erop staat, of een stadhouder).

Hier staat het recept voor gewone speculaasjes. Op Coquinaria staan ook recepten voor speculaasmuffins, speculaasijs en gevulde speculaas en banketletter.
Ongeveer 1 kilo Sinterklaasgebak; voorbereiding 10 minuten + 1 dag rusten; bereiding 40 minuten + afkoelen.

Ingrediënten voor speculaasjes500 gr witte tarwebloem (géén patent)
125 gr boter
250 gr suiker (eventueel deels donkere basterdsuiker)
2 eieren, losgeklopt
1 dl room
zout naar smaak (niet vergeten, anders is de speculaas flauw)
50 tot 60 gr speculaaskruiden (3½ tot 4 eetl)
geraspte schil van 2 (onbespoten) citroenen
eventueel 100 gr tot 200 gr geschaafde amandelen, in stukjes gebroken
1 tl bakpoeder
1 tl maagzout (sodium bicarbonaat)

Voorbereiding

Meng bloem met suiker, zout, rijspoeders en kruiden, en kneed de stukjes boter erdoor. Doe amandelen (als je die gebruikt) en citroenschil erbij, en zoveel room en ei (roer de eieren eerst samen met de room los) dat je een stevig deeg krijgt. Leg in een kom, afgedekt met plasticfolie, en laat in de koelkast minstens een dag rusten. Haal het deeg ruim voor de verdere verwerking uit de koelkast. Als je geen amandelen gebruikt, iets meer bloem gebruiken.

Bereiding

Je kunt nu gewone speculaasjes maken: rol het deeg uit en druk er met koekvormpjes koekjes uit, of gebruik een echte speculaasplank. Deze moet je vóór iedere keer dat je er deeg in doet met bloem of poedersuiker bestrooien. Je drukt het deeg er in, en klopt het er meteen weer uit. Als het te lang in de vorm zit, kan het deeg blijven plakken.

Leg de speculaasjes op een ingevet bakblik (of op bakfolie), en bak de koekjes op 175 °C in ongeveer 20 minuten gaar. Laten afkoelen op een taartrooster. De speculaasjes worden bros als ze zijn afgekoeld. Bewaar ze in een koektrommel. Heb je speculaasjes over, dan kun je er speculaasijs mee maken.

Ingrediënten

Alle verklaringen van ingrediënten

Speculaaskruiden

Hier in Nederland kun je speculaaskruiden voorgemengd kopen. Als je ze niet kunt vinden, of het leuk vindt om je eigen mengsel te maken, kan dat ook. De specerijen verraden de ouderdom van speculaaskoeken: deze combinatie van specerijen vinden we ook in recepten uit de vijftiende eeuw.
Neem -in gemalen vorm- kaneel, nootmuskaat, kruidnagel, peper (liefst witte), gemberpoeder en cardamom in een verhouding van 8:2:2:1:1:1 (of je dit opvat als grammen, theelepels of eetlepels moet je zelf weten, als de onderlinge verhouding maar ongeveer klopt).

Bibliografie

Genoemde edities zijn in mijn bezit of door mij geraadpleegd. De links verwijzen naar verkrijgbare edities.

  • Bakkersprentenboek. Met een inleiding door ir. Edm. Nicolas. Tekst i.s.m. ir M.C.A. Meischke. (Lochem, 1967)

Recept voor speculaasjes
© Auteur Christianne Muusers

Filed Under: Traditioneel, Nederland, Zoet gebak Tagged With: amandel, rozenwater, sinterklaas Gepubliceerd op 29 oktober 2004Laatste wijziging 17 november 2019

Previous Post: « Gelei van kweeën
Next Post: Amandelspijs »

Primary Sidebar

Het nieuwste historische recept

Het nieuwste historische recept

Pompoenbrood

Het nieuwste moderne recept

Het nieuwste moderne recept

Koffie uit Eritrea

Het excellente kookboek

ISBN 9789056156497, € 29,95

Laat je waardering blijken!

Coquinaria is niet commercieel, alle recepten en informatie zijn vrij toegankelijk. Als je de informatie en recepten op Coquinaria op prijs stelt, is een donatie voor het onderhoud van de website heel welkom! Als dank wordt je doorgeleid naar een extra pagina, die op onregelmatige tijden wordt gewisseld.

Categorieën

  • Keukengerei (11)
  • Basistechniek (88)
  • TIJDVAK (387)
    • Romeins (13)
    • Prehistorie (2)
    • Middeleeuwen (60)
    • 16de eeuw (34)
    • 17de eeuw (30)
    • 18de eeuw (27)
    • 19de eeuw (39)
    • 20ste eeuw (17)
    • Traditioneel (71)
    • Modern (143)
  • HERKOMST (356)
    • Senegal (1)
    • Nederland (100)
    • Arabisch (8)
    • België (8)
    • Canada (1)
    • China (16)
    • Duitsland (11)
    • Engeland (36)
    • Eritrea (1)
    • Frankrijk (49)
    • Griekenland (1)
    • Hongarije (1)
    • India (9)
    • Indonesië (19)
    • Italië (57)
    • Japan (26)
    • Korea (1)
    • Libanon (1)
    • Mauritius (5)
    • Portugal (1)
    • Rusland (7)
    • Schotland (1)
    • Spanje (15)
    • Syrië (1)
    • Thailand (2)
    • Turkije (2)
    • Verenigde Staten (11)
    • Zuid-Korea (1)
    • Zweden (2)
    • Zwitserland (7)
  • GERECHT (387)
    • Lunchgerecht (38)
    • Ontbijt- of brunchgerecht (4)
    • Pasta (19)
    • Snack (45)
    • Voorgerecht (77)
    • Soep (45)
    • Hoofdgerecht (93)
    • Bijgerecht (104)
    • Nagerecht (36)
    • Eenpansmaaltijd (23)
    • Hartig gebak (19)
    • Zoet gebak (40)
    • Drank (15)
    • Condiment (18)
  • DIEET (283)
    • Met vis (pescetarisch) (72)
    • Met vlees (126)
    • Vlees noch vis (vegetarisch) (121)
  • Geen onderdeel van een categorie (1)

Onderwerpen

aalbessen aardappel aardbeien abrikoos amandel amandelen ananas andijvie anijs ansjovis appel artisjok asperge aubergine avocado azijn bamboescheut barbecue basilicum bier bieslook bieten bietengroen bladselderij bleekselderij bloedworst bloem bloembol bloemkool boekweit boerenkool bosui boter bramen broccoli brood bruine bonen cacao cashewnoot citroen cocos courgette cranberry dadel deeg dille doperwtjes dragon druif eend ei erwten frambozen frituur fruit gans garnaal garum gedroogde pruim geelwortel gehakt gember gerst gierst gort granaatappel griet groente haas haring haver hittegolf honing ijs kaas kabeljauw kalfsvlees kaneel kappertjes karnemelk karwij kastanje kerrie kersen kerstmis kervel kip knoflook knolselderij koffie komijn komkommer konijn kool koolraap koriander korianderblad krab kreeft krent kruidnagel kruisbes kwartel kwee lamsvlees laurier lavas lever limoen makreel mandarijn mayonaise maïs melk meloen merg mierikswortel miso mispel mosselen mosterd muffin munt olie olijven oranjebloesemwater oudjaar ovenschotel paddestoelen paling paprika pasen past pasta pastinaak patrijs peer perzik peterselie picknick pinda pistache pompoen postelein prei pruimen pudding rabarber reuzel rijst rivierkreeft rodekool rode peper rode wijn rogge roken rookworst room rozemarijn rozenwater rozijn rozijnen rum rundvlees saffraan salade salie sardine saus schorseneren sereh sesamzaad sherry shii-take sinaasappel sinterklaas sla snoek soja spek sperziebonen spinazie Stamppot steranijs sucade suiker tahoe tamarinde tarwe thee tijm tomaat tonijn tuinbonen ui vanille varkensvlees vastentijd venkel verjus vis vlierbes vlierbloesem walnoot watermeloen wijn wijnruit wild winterkost witlof witte wijn worst wortel yoghurt zalm zeekraal zeewier zout zuring zuurdesem zuurkool zwezerik

RSS RSS feed

  • Pompoenbrood, een recept uit de 17de eeuw 2 oktober 2021
  • Koffie zoals in Eritrea 1 oktober 2021
  • Griet met rode bessen 4 september 2021
  • Een makkelijk recept voor hypocras 7 juli 2021
  • Gierstpudding uit Senegal 27 juni 2021

© Copyright 2002–2023 Christianne Muusers - Coquinaria